شرکت مدیریت تجارت دانا سپند در دو حوزه صادرات و تولید بدون کارخانه یا برون‌سپاری با برند خود شرکت فعالیت می‌کند و در دو بخش غذایی و شیمیایی نیز فعالیت دارد که در بخش غذایی، با برند «آلویتا»، شیرینی، شکلات و بیسکویت تولید می‌کند. این محصولات در کارخانه‌های شرکت‌هایی نظیر ویتانا، مینو و گرجی تولید می‌شود و اگر به آمارهای بورسی نگاهی بیاندازید، متوجه خواهید شد که برند آلویتا توانسته در حوزه صادرات هم پابه‌پای برندهای معتبر دیگر فعالیت کند. البته به‌تازگی عرضه محصولات آلویتا در فروشگاه‌های زنجیره‌ای نیز آغاز شده است. بخش دیگری از فعالیت‌های این شرکت در زمینه غذایی، مدیریت صادرات یا ای‌ام‌سی شرکت‌های مختلف است. علاوه بر این، در زمینه تولید محصولاتی نظیر بیسکویت، شیرینی، شکلات، پاستا و اسپاگتی نیز فعالیت دارد. در حوزه شیمیایی، دو برند «مووکس» و «پاوندو» زیرمجموعه این شرکت هستند. برند مووکس در زمینه تولید اسید سولفونیک و سودفاستیک و برند پاوندو در تولید سود کاستیک فعال است. این محصولات غذایی و شیمیایی به ۳۲ کشور جهان صادر می‌شوند. به منظور بررسی بیشتر فعالیت‌های این شرکت، گفت‌وگویی با فرهاد تاجیک، مدیرعامل شرکت مدیریت تجارت دانا سپند انجام داده‌ایم که مشروح آن از نظرتان می‌گذرد.
در حال حاضر تجارت بین‌المللی با چه تغییرات عمده‌ای مواجه است و شرکت مدیریت تجارت دانا سپند چگونه این تغییرات را در استراتژی‌های خود لحاظ می‌کند؟
یکی از مهمترین مسایل در تجارت بین‌الملل، انتقال پول یا همان ترانسفر مالی است که به نظرم عمده‌ترین چالش در این حوزه محسوب می‌شود. ما این مساله را با استفاده از ساختار شرکت‌های خارجی خود مدیریت می‌کنیم. در بسیاری از بازارها، محصولات خود را عرضه کرده و امکان دریافت مستقیم وجه را فراهم کرده‌ایم. این فرآیند از طریق شرکت‌های خارجی ما صورت می‌گیرد و در این مسیر موفقیت‌هایی داشته‌ایم. با توجه به موضوعاتی مانند تحریم‌ها، محدودیت‌های کشتیرانی و مسایل لجستیکی که دائما در حال تغییر هستند، تنها شرکت‌هایی می‌توانند در این شرایط موفق باشند که در تمامی پارامترهای مهم صادرات، نیروهای متخصص داشته باشند. به‌عنوان مثال، در بخش لجستیک بین‌الملل، دفتری در اصفهان داریم که تیم لجستیک در آنجا مستقر است. این تیم همراه با بخشی از همکاران حوزه مارکتینگ، به‌طور مداوم موضوعاتی مانند تحریم‌های جدید، تغییرات در خطوط کشتیرانی و شرایط حمل‌ونقل بین‌المللی را بررسی می‌کنند. تیم مالی ما نیز به‌طور مستمر در حال بررسی روش‌های مختلف انتقال پول بین کشورها است تا با تغییرات و محدودیت‌ها سازگار شویم. علاوه بر این، تغییرات بزرگ بین‌المللی مانند جنگ روسیه و اوکراین و خروج بسیاری از شرکت‌ها از بازار روسیه، از جمله موضوعاتی است که تیم مارکتینگ ما بلافاصله روی آن کار می‌کند و با انجام تحقیقات بازاری و تحلیل شرایط، فرصت‌های جدید را شناسایی می‌کنند. تلاش ما بر این است تا با رصد مستمر این تحولات و بهره‌گیری از تیم‌هایی که در هر قاره مستقر هستند، خود را با شرایط جدید هماهنگ کنیم. این فرآیند تطبیق‌پذیری به ما کمک می‌کند که در برابر چالش‌های موجود در تجارت بین‌الملل مقاوم باشیم و بتوانیم مسیر توسعه خود را ادامه دهیم.
تکنولوژی و دیجیتالی‌سازی در صنعت مدیریت تجارت بین‌الملل چه نقشی دارد و شرکت شما از چه ابزارهایی برای بهبود عملکرد استفاده می‌کند؟
به‌طور جدی از ابزارهای نوین برای بهبود فعالیت‌ها و عملکرد خود استفاده می‌کنیم. در حوزه کاری خود، چه در زمینه تبلیغات و معرفی محصولات و چه در بهره‌گیری از هوش مصنوعی، تلاش گسترده‌ای داریم. تیم مارکتینگ ما در هر دو حوزه غذایی و شیمیایی به صورت مستمر فعالیت می‌کند و به‌طور مداوم در شبکه‌های اجتماعی فعالیت داشته و کالاها را تبلیغ و معرفی می‌کند. بسیاری از مشتریانی که به مجموعه ما اضافه می‌شوند، علاوه بر بازدید بهترین نمایشگاه‌های خارجی در این دو حوزه، از طریق فعالیت‌های دیجیتالی و تبلیغات در سوشال مدیا جذب می‌شوند. علاوه بر این، ما از یک نرم‌افزار پیشرفته به نام سیستم odoo استفاده می‌کنیم که یک نرم‌افزار ERP بلژیکی است. فکر می‌کنم در ایران، تنها ما و یک شرکت دیگر از این نرم‌افزار استفاده می‌کنیم. این سیستم در تمام شرکت‌های ما از جمله ۵ تا ۶ شرکتی که در خارج از کشور داریم، به‌صورت یکپارچه عمل می‌کند. برای مثال، اگر شرکتی در چین برای ما فاکتور صادر کند، ما می‌توانیم آن را به زبان فارسی چاپ کنیم یا به واحد تولید ارسال کنیم تا تولید انجام شود. این نرم‌افزار از لحاظ تکنولوژی بسیار پیشرفته است و قابلیت‌های متعددی دارد. بسیاری از مصرف‌کنندگان، تامین‌کنندگان و مشتریان ما دارای آی دی مخصوص خود هستند و می‌توانند وارد سیستم شوند، سفارش‌های خود را ثبت کنند یا وضعیت سفارش‌های‌شان را مشاهده کنند. در حوزه تولید نیز سعی می‌کنیم تا از کارخانه‌هایی استفاده کنیم که دارای تکنولوژی به‌روز دنیا هستند. به عنوان مثال، در شرکت ویتانا و به‌طور خاص کارخانه ویتانای کاسپین در قزوین از ماشین‌آلات بسیار پیشرفته استفاده می‌شود. این موضوع به ما کمک می‌کند که در صادرات، به‌ویژه به اروپا رقابت کنیم. به‌روز بودن در این صنعت، به‌ویژه در بازارهای خارجی، یک ضرورت است و تلاش می‌کنیم تا با استفاده از تکنولوژی و دیجیتال‌سازی این ضرورت را به بهترین شکل ممکن برآورده کنیم.
شرکت مدیریت تجارت دانا سپند یکی از موفق‌ترین شرکت‌ها در حوزه مدیریت صادرات به شمار می‌آید. این موفقیت مرهون چه اقدامات و تلاش‌هایی است؟
دانا سپند، موفقیت خود را مرهون مجموعه‌ای از اقدامات و برنامه‌ریزی‌های دقیق و منسجم می‌داند. یکی از اصلی‌ترین دلایل این موفقیت، توجه ویژه به نیروی انسانی است. در واقع برای نیروی انسانی ارزش فوق‌العاده‌ای قائل هستیم و تک‌تک اعضای تیم، افراد متخصص، هوشمند و شناخته‌شده‌ای در حوزه فعالیت خود هستند. به‌کارگیری نیروهای چندزبانه یکی از مهمترین نقاط قوت‌مان است. در این مجموعه، افرادی با تسلط به زبان‌های روسی، فرانسوی، عربی و سایر زبان‌ها فعالیت دارند، در حالی که تسلط به زبان انگلیسی در بین تمامی اعضا یک اصل است. فعالیت رسمی و واقعی شرکت‌های ما در خارج از کشور، نه صرفا به صورت اسمی، بلکه به صورت حضوری و اجرایی از دیگر عوامل موفقیت است. به عنوان مثال، تیم شرکت مووکس فرانسه ما در غرب آفریقا به صورت مستقیم در زمینه سمپلینگ محصولات فعالیت می‌کند. این حضور واقعی در بازارهای جهانی، همراه با استفاده از منابع و ابزارهای به‌روز مانند سایت‌های تخصصی تجارت بین‌المللی به ما امکان شناخت بهتر بازار و ارائه خدمات بهتر را داده است. همچنین تیم‌های تخصصی در بخش‌های مختلف از جمله تیم لجستیک، مارکتینگ، تولید و فنی، نقش بسیار موثری در این موفقیت دارند. این تیم‌ها به خوبی بازار را می‌شناسند، محصولات را مطابق با نیاز مشتری طراحی و تولید می‌کنند و از طریق سیستم‌های پیشرفته حمل‌ونقل، کالاها را به موقع و با کیفیت به دست مشتریان می‌رسانند.
در کنار این عوامل، استفاده از تکنولوژی نیز یکی از ارکان اصلی موفقیت شما بوده است. در این‌باره توضیح دهید.
ما از سیستم ERP پیشرفته “Odoo” برای مدیریت فرآیندهای داخلی در دفاتر تهران و اصفهان استفاده می‌کنیم که به یکپارچگی و کارآمدی عملیات ما کمک شایانی کرده است. به‌ویژه در دوره‌هایی که با تحریم‌ها و محدودیت‌های مختلف مواجه بودیم، توانستیم با استفاده از دفاتر خود در کشورهای مختلف نیازهای‌مان را برطرف کنیم و همواره به‌روز باقی بمانیم. یکی دیگر از عوامل موفقیت، تیم برنامه‌ریزی و صنایع قوی ما است. با بودجه‌بندی دقیق و برنامه‌ریزی مناسب برای تولید، توانستیم عملکردی منسجم و منظم داشته باشیم. تمامی این عوامل باعث شد که سازمان توسعه تجارت، طی ممیزی‌های خود، شرکت دانا سپند را به عنوان تنها شرکت دارای رتبه یک مدیریت تجارت در ایران انتخاب کند. این موفقیت نتیجه یک سیستم مالی منظم، لجستیک دقیق، مارکتینگ حرفه‌ای و لطف خداوند است که توانستیم این جایگاه را به دست آوریم.
شرکت دانا سپند چه استراتژی‌هایی را برای گسترش تجارت بین‌المللی، به‌ویژه در بازار آفریقا اتخاذ کرده است؟
در این زمینه، رویکرد ما بر پایه برنامه‌ریزی منسجم و اعتمادسازی استوار است. صادرات محصولات متنوع خود اعم از شیمیایی و غذایی را به مناطق مختلف قاره آفریقا از غرب و شرق تا مرکز گسترش داده‌ایم. استراتژی اصلی ما شامل حضور فعال در این قاره و ایجاد ارتباط مستقیم با تجار محلی است. به همین منظور تیمی مستقر در آفریقا داریم که به‌طور مداوم با مشتریانی که از نمایشگاه‌های بین‌المللی و مارکتینگ دیجیتال جذب می‌شوند، در تماس است. این ارتباطات نزدیک، جامعه‌ای تجاری و پویایی را با تجار آفریقایی شکل داده که به ایجاد روابط تجاری پایدار منجر شده است. یکی دیگر از استراتژی‌های ما، هدف‌گذاری خاص در برخی از بازارهای آفریقا است. به‌طور مثال، برند مووکس ما در حوزه شیمیایی با محصولاتی نظیر سود کاستیک توانسته در کشورهایی مانند اتیوپی و جیبوتی جایگاه ویژه‌ای پیدا کند. این موفقیت به دلیل کیفیت بالای محصولات و خدمات لجستیک کارآمد حاصل شده است. به‌طور کلی، در قاره آفریقا استراتژی اعتمادسازی بسیار اهمیت دارد. بر این باوریم که ایجاد اعتماد در میان تجار آفریقایی، کلید موفقیت در این بازار است.
تاکنون مهمترین دستاورد این شرکت در زمینه گسترش تجارت در آفریقا چه بوده است؟
بزرگ‌ترین موفقیت این شرکت، جایگاه تثبیت‌شده برندمان در این قاره است. ادعا می‌کنیم که پس از شرکت‌های بزرگی مانند ایران‌خودرو و شیرین‌عسل، سومین شرکتی هستیم که محصولاتش در بازارهای آفریقایی حضوری گسترده دارد. از نظر تنوع و وفور محصولات، چه در حوزه شیمیایی و چه در حوزه غذایی، بعد از شیرین‌عسل دومین جایگاه را داریم. سفارش‌های تکراری و مستمر از مشتریان آفریقایی برای محصولات ما نشانه‌ای از این موفقیت است. یکی دیگر از دستاوردهای مهم ما، جلب اعتماد تجار آفریقایی است. این اعتماد به حدی است که وقتی تجار آفریقایی به سفارتخانه‌های کشورهای خود در ایران مراجعه می‌کنند و به دنبال فرصت‌های تجاری هستند، معمولا با مجموعه دانا ارتباط برقرار می‌کنند و ما میزبان آن‌ها می‌شویم. این ارتباط نزدیک و حمایت متقابل از سوی تجار آفریقایی، یکی از اصلی‌ترین عوامل موفقیت ما در این بازار محسوب می‌شود.
چگونه نیازها و الگوهای مصرفی مشتریان در کشورهای آفریقایی را شناسایی و برای آن‌ها برنامه‌ریزی می‌کنید؟
در این زمینه تیم مستقر این شرکت با بررسی‌های دقیق و رصد نیازهای محلی توانسته به درک عمیقی از نیازهای این بازار دست پیدا کند. این نزدیکی به بازار و ارتباط مستقیم با مشتریان، به ما کمک کرده تا محصولات خود را بر اساس نیازهای مصرف‌کنندگان آفریقایی طراحی و عرضه کنیم و این مساله نقش مهمی در تثبیت جایگاه برند ما در این قاره داشته است. بازار آفریقا یکی از بازارهای بکر، ناشناخته و بسیار پرپتانسیل برای تجار ایرانی است و برخلاف تصور رایج که آفریقا قاره‌ای فقیر و عقب‌مانده از تکنولوژی روز دنیا است، تجربه نشان داده که این قاره در مسیر توسعه قرار دارد و مردم آن به کیفیت محصولات اهمیت زیادی می‌دهند. آن‌ها حتی اگر توانایی مالی بالایی نداشته باشند، ترجیح می‌دهند که کالاهایی باکیفیت خریداری کنند، حتی با وزن یا اندازه کمتر. این رویکرد نشان‌دهنده این است که برای موفقیت در این بازار، باید به سلیقه و نیازهای مصرف‌کنندگان احترام گذاشت.
برای شرکت‌های ایرانی، چه فرصت‌هایی در بازار آفریقا وجود دارد که هنوز به آن‌ها توجه کافی نشده است؟
قاره آفریقا با توجه به روند توسعه‌ای که در پیش گرفته، فرصتی ایده‌آل برای سرمایه‌گذاری و ایجاد روابط تجاری پایدار با تجار این منطقه را فراهم کرده و اکنون زمان مناسبی برای ورود به این بازار و بهره‌برداری از فرصت‌های آن است، اما باید به این نکته توجه داشت که برخی از محدودیت‌ها، به‌ویژه در حوزه‌های کلان و زیرساختی وجود دارد که می‌تواند کار را دشوار کند. این محدودیت‌ها عمدتا از عهده تجار خارج است و نیازمند حمایت و همکاری دولت‌ها و سیاست‌گذاران است تا این موانع برطرف شود. در مجموع، آفریقا با داشتن ظرفیت‌های گسترده، بازارهایی رو به رشد و تمایل مصرف‌کنندگان به کالاهای باکیفیت، می‌تواند یکی از بهترین گزینه‌ها برای تجار ایرانی باشد، مشروط بر اینکه با برنامه‌ریزی دقیق، شناخت کامل از فرهنگ و نیازهای محلی و همچنین حمایت‌های لازم از سوی دولت‌مردان به این بازار ورود کنند.
از دیدگاه شما مهمترین چالش‌های ورود به بازارهای آفریقایی چیست؟
چالش‌های اصلی ورود به بازار آفریقا برای تجار ایرانی، چند بُعد دارد که باید با برنامه‌ریزی دقیق و اقدامات عملی برطرف شود. بزرگ‌ترین چالش، مدت زمان رسیدن کالاها به مقصد است. حتی با یک تیم لجستیک حرفه‌ای، کشتیرانی کارآمد و برنامه‌ریزی منظم، زمان حمل کالا به کشورهای آفریقایی به‌طور متوسط حدود ۵ ماه طول می‌کشد. این مدت‌زمان طولانی می‌تواند روند تجارت را کُند کرده و برنامه‌ریزی تجار را با مشکل مواجه کند. یکی دیگر از مسایل مهم، زیرساخت‌های ناکافی در برخی از کشورهای آفریقایی است. این زیرساخت‌ها ممکن است که باعث تاخیر در ترخیص کالا از گمرکات شود. علاوه بر این، مشکلات مرتبط با ترانسفر پول و سیستم‌های بانکی، یکی از موانع جدی تجارت با این قاره است. بانک‌های آفریقایی، به ویژه در تعامل با بانک‌های اماراتی یا اروپایی، اغلب با محدودیت‌هایی مواجه هستند که انتقال پول را دشوار می‌کند. همچنین در بسیاری از موارد، کالاها تنها پس از تسویه مالی اجازه ترخیص پیدا می‌کنند که این موضوع زمان بیشتری را به فرآیند اضافه می‌کند.
مسیرهای حمل‌ونقل نیز یکی از چالش‌های بزرگ است. به عنوان مثال، ارسال کالا از ایران به قاره آفریقا معمولا از بندرعباس انجام می‌شود که نیاز به دور زدن کل قاره دارد که این موضوع باعث افزایش زمان و هزینه می‌شود. در حال حاضر برخی از شرکت‌ها برای کاهش زمان ارسال، کالاها را به صورت زمینی به مرسین ترکیه ارسال کرده و از آنجا به شمال آفریقا منتقل می‌کنند، اما برای بهبود این وضعیت، ایجاد خطوط کشتیرانی مستقیم و پل‌های ارتباطی مناسب با کشورهای هدف در آفریقا ضروری است.
به منظور رفع این چالش‌ها چه تدابیری باید اتخاذ شود؟
یکی از راهکارها برای رفع این چالش‌ها، ایجاد انبارهای محلی در کشورهای استراتژیک است. به عنوان مثال، کشورهای اتیوپی و جیبوتی به دلیل موقعیت استراتژیک می‌توانند به عنوان هاب منطقه‌ای عمل کنند. این انبارها امکان ارسال سریع‌تر کالا به سایر مناطق را فراهم می‌کنند. همچنین برقراری خطوط کشتیرانی مستقیم یکی دیگر از راهکارها است؛ اگرچه از نظر جغرافیایی ممکن است که چالش‌برانگیز باشد، اما با برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری می‌توان زمان حمل کالا را به شکل قابل‌توجهی کاهش داد. علاوه بر این، تقویت زیرساخت‌های بانکی و مالی راهکار دیگر است، زیرا ایجاد همکاری نزدیک‌تر با بانک‌های بین‌المللی و یافتن راه‌حل‌های جایگزین برای انتقال پول می‌تواند بخش زیادی از مشکلات را برطرف کند. در نهایت، موفقیت در تجارت با آفریقا نیازمند برنامه‌ریزی منظم و استمرار در روابط تجاری است. ارسال مداوم کالاها، حتی با پذیرش زمان طولانی در ابتدا، می‌تواند به ایجاد یک روند روتین و اعتمادسازی با تجار آفریقایی کمک کند. با سرمایه‌گذاری در این حوزه‌ها و بهره‌گیری از فرصت‌های موجود، این چالش‌ها قابل مدیریت خواهند بود.
عملکرد کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران به عنوان یکی از مهمترین بازوهای لجستیکی کشورمان چگونه بوده است؟
این نهاد می‌تواند با برنامه‌ریزی دقیق‌تر و ایجاد هماهنگی بهتر، فرآیند حمل‌ونقل کالاهای ایرانی را به مقاصد مختلف تسهیل کرده و به ارتقای جایگاه ایران در بازارهای جهانی کمک کند. در حال حاضر کشتیرانی از لحاظ هزینه، یکی از ارزان‌ترین مسیرهای حمل‌ونقل برای تجار ایرانی است که این مزیت هزینه‌ای، نقش مهمی در حفظ رقابت‌پذیری کالاهای ایرانی ایفا می‌کند. با این حال برخی از چالش‌ها و کاستی‌ها در عملکرد آن وجود دارد که نیازمند اصلاح و بهبود است. یکی از مهمترین این مسایل، عدم وجود برنامه‌ریزی منظم و دقیق است که گاهی باعث تاخیر در ارسال و دریافت کالاها می‌شود. برای مثال، در حوزه صادرات محصولاتی مانند کاستیک سود پرک به اروپا، ایران مزیت رقابتی بسیار بالایی دارد، اما بی‌نظمی در زمان‌بندی کشتیرانی و مشکلات مرتبط با گمرکات و بنادر، این مزیت را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد. یکی دیگر از مشکلاتی که گاهی در فرآیند حمل‌ونقل دیده می‌شود، تاخیر در حرکت کشتی‌ها است که گاهی اوقات قبل از رسیدن کالا به کشتی و گاهی پس از بارگیری رخ می‌دهد. برای مثال، ممکن است که کالاها در انبارهای بندر به مدت طولانی منتظر بمانند و این موضوع علاوه بر افزایش هزینه‌های انبارداری، باعث کاهش توان رقابتی کالاها در بازارهای هدف می‌شود.
برای بهبود این وضعیت چه پیشنهادی دارید؟
پیشنهاد می‌شود که کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران با دیگر شرکت‌های کشتیرانی همکاری نزدیک‌تری داشته باشد یا حتی به ایجاد مشارکت‌های بین‌المللی بپردازد. این اقدام می‌تواند مسیرهای حمل‌ونقل را متنوع‌تر و زمان‌بندی‌ها را دقیق‌تر کند. علاوه بر این، هماهنگی بیشتر بین کشتیرانی و گمرکات و بنادر، به ویژه در زمینه کالاهای خاص مانند مواد شیمیایی و خطرناک، می‌تواند به کاهش تاخیرها و افزایش کارایی منجر شود. در نهایت، اگر کشتیرانی فرآیندهای خود را بهبود بخشد و در هماهنگی با سایر نهادهای مرتبط، برنامه‌ریزی دقیق‌تری داشته باشد، می‌تواند به تجار ایرانی در حفظ و حتی تقویت جایگاه رقابتی‌شان در بازارهای بین‌المللی کمک کند. در این میان، کشتیرانی جمهوری اسلامی ایران می‌تواند به عنوان یک تسهیل‌کننده مهم عمل کند و در صورت نبود مدیریت مناسب، به مانعی در مسیر رقابت‌پذیری تبدیل شود.
اشاره کردید که برخی از زیرساخت‌ها در خود آفریقا وجود ندارد و در حوزه حمل‌ونقل یا در حوزه مالی، باعث بروز مشکلاتی می‌شود و در نهایت بر مدیریت صادرات هم تاثیر می‌گذارد. در این بازه زمانی، نقش اتاق بازرگانی چقدر می‌تواند موثر باشد؟
خوشبختانه اتاق‌های بازرگانی از جمله اتاق ایران، اتاق تهران و اتاق‌های مشترک ایران و آفریقا، فعالیت‌های خوبی را آغاز کرده‌اند. عزم جدی مسئولان این اتاق‌ها برای کمک به توسعه روابط تجاری کاملا مشهود است و نقش آن‌ها در تسهیل تجارت و توسعه زیرساخت‌های لازم بسیار موثر خواهد بود. از سوی دیگر، کشورهای آفریقایی به جز چند کشور خاص، در حال تلاش برای ایجاد زیرساخت‌های لازم هستند که این تغییرات به‌ویژه پس از جنگ اوکراین و مشکلات ناشی از انتقال محصولات وابسته به انرژی به قاره آفریقا، شتاب بیشتری گرفته است. همچنین جنگ یمن و محدودیت‌های مربوط به انتقال کشتی‌ها از این منطقه به آفریقا برای تامین مواد غذایی، باعث شده که کشورهای آفریقایی به فکر ایجاد زیرساخت‌های جدید و همچنین افزایش تولید داخلی خود بیافتند. این تحولات نشان می‌دهد که زیرساخت‌سازی در این قاره، هرچند زمان‌بر، اما اجتناب‌ناپذیر است. اتاق‌های بازرگانی می‌توانند در این بازه زمانی، با توجه به پتانسیل‌ها و مزیت‌های رقابتی کالاهای ایرانی در قاره آفریقا، نقش تسهیل‌کننده‌ای ایفا کنند و شرایطی را فراهم کنند که ورود کالاهای ایرانی به این بازارها با سرعت و کیفیت بهتری انجام شود و سپس زمینه برای گسترش حضور سایر کالاها فراهم شود. باید توجه داشت که ایجاد زیرساخت‌ها در قاره آفریقا یک فرآیند بلندمدت است و نیاز به مشارکت و همکاری نزدیک دارد که در این میان، صادرات خدمات فنی و مهندسی از ایران به قاره آفریقا می‌تواند یکی از بهترین راهکارها باشد. به جای تمرکز صرف بر صادرات محصولات نهایی، مشارکت در پروژه‌های زیرساختی مانند ساخت اسکله‌ها و بنادر، می‌تواند برای هر دو طرف سودمند باشد. تیم‌های فنی و مهندسی ایران می‌توانند در توسعه این زیرساخت‌ها نقش کلیدی ایفا کنند و از این طریق، روابط تجاری را گسترش دهند و زمینه برای صادرات کالاهای نهایی نیز فراهم شود؛ بنابراین صادرات خدمات فنی و مهندسی با توجه به شرایط کنونی، نه‌تنها امکان‌پذیر است، بلکه یک استراتژی موثر و آینده‌نگرانه خواهد بود.
