با نگاهی اجمالی به وضعیت زمینشناسی ایران چند نکته حائز اهمیت است. اول اینکه پوسته ایرانزمین از دوران پرکامبرین (قریب یکمیلیارد سال پیش) تا عصر حاضر در دورانهای مختلف زمینشناسی محتمل رخدادهای متعدد ماگماتیسم و دگرگونی شده و هر کدام به نوبه خود منشأ کانسارزایی فلزی و غیر فلزی خاصی در پیکره ایرانزمین شدهاند. جایجای کشور پهناور ایران خاستگاه تشکیل کانسارهای باارزش میباشد و با ۶۴ نوع ماده معدنی مختلف، ایران را در زمره ۱۰ کشور معدنی دنیا قرار داده است. ثانیا آمار ذخایر بزرگ دنیا نشان میدهد، بیش از ۸۰ درصد ذخایر فلزی و باارزش دنیا در اعماق بیش از ۲۰۰ متر واقع شدهاند و عمق بهرهبرداری از بعضی از آنها همانند معادن الماس در آفریقای جنوبی به ۳۰۰ متر میرسد. اولین سوالی که به ذهن هر فرد متخصص در این حوزه متبادر میشود، این است که آیا روش اکتشاف کانسارهای پنهانی و عمیق نیز مبتنی بر همین روشهای متداولی است که در اکتشافات تحتالارضی از آنها بهره میگیریم یا نیازمند تجهیزات و امکانات خاصی است؟ قطعا به مانند دیگر علوم، علم اکتشاف در چند دهه گذشته دچار تحولات اساسی شده و روشهای نوین اکتشاف با استفاده از فناوریهای بهروز دنیا، اکتشافات معدنی را تا عمق ۲۰۰ متر گسترش داده است. در حال حاضر در اکتشافات مدرن برای دستیابی به ذخایر پنهان از چهار لایه اطلاعاتی از جمله زمینشناسی، ژئوشیمی، ژئوفیزیک و اطلاعات سنجش از راه دور یا پردازش اطلاعات ماهوارهای استفاده میشود. با بررسی ذخایر مکشوفه و مواد معدنی در حال بهرهبرداری در کشور، نقش اکتشافات سنتی و مدرن کاملا مشهود است. ماحصل اکتشافات سنتی عموما شناسایی مواد معدنی غیر فلزی و سطحی با صرف زمان زیاد و هزینههای هنگفت است که متاسفانه بخش قابل توجهی از معادن و عرصههای معدنی کشور را شامل میشوند و از نظر آماری ۸۰ درصد از معادن کشور را به خود اختصاص میدهند. با توجه به تعداد فارغالتحصیلان زمینشناسی در گرایشهای مختلف در مقاطع تحصیلی کارشناسی و بالاتر، دارای مزیت نسبی خوبی هستیم، ولی برای تهیه لایه اطلاعاتی زمینشناسی از نبود زمینشناس چکشی یا زمینشناس فیلدی که دارای مهارت کافی برای تولید اطلاعات زمینشناسی و برداشتهای صحرایی باشد، رنج میبریم. از طرفی، اساسیترین بخش اکتشافات ژئوشیمی، بخش اندازهگیری کمی و کیفی عناصر موجود در نمونههای معدنی است. در این بخش هم نیازمند امکانات سختافزاری، نرمافزاری و تجهیزاتی هستیم. متاسفانه به دلایل متعدد از جمله تحریم واردات تجهیزات آزمایشگاهی مدرن نتوانستهایم تجهیزات آزمایشگاهی مانند ICPMS و دیگر تجهیزات آزمایشگاهی و پرتابل برای شناسایی کمی و کیفی عناصر را وارد کنیم و عملا شناسایی بسیاری از منابع معدنی باارزش را از دست دادهایم. از سوی دیگر، امکانات و تجهیزات ژئوفیزیک اعم از بخش خصوصی و دولتی همانند سازمان زمینشناسی و اکتشافات معدنی کشور، سازمان انرژی اتمی و همچنین تجهیزات ژئوفیزیک زمینی و هوایی هرچند از نظر کمی متناسب با مناطق پتانسیلدار معدنی کشور نیست، لیکن عمق اطلاعات این تجهیزات (به استثنای روش اکتشاف مگنتومتری که صرفا برای تشخیص کانسارهای آهن مگنتیت استفاده میشود) بیشتر از ۵۰۰ متر نیست. خوشبختانه در چند سال گذشته شرکتهای دانشبنیان بسیار خوب و ارزشمندی در زمینه تحلیل دادههای ماهوارهای و بهکارگیری آنها در اکتشاف معدنی در کشور شکل گرفته، اما توانمندسازی این شرکتها و استفاده از آنها در پروژههای اکتشافی هنوز نهادینه نشده و نیازمند به اهتمام بیشتری است. در خاتمه باید گفت، اگر بخواهیم در دنیا نقشی متناسب با ذخایر بالقوه معدنی خود ایفا و اقتصاد معدن را جایگزین اقتصاد تکمحصولی نفت کنیم، راهی جز بهرهگیری از روشهای اکتشافی مدرن نخواهیم داشت.