فناوری‌های دیجیتال به سرعت در حال تغییر و تحول محیط کسب‌وکار صنعت فولاد هستند و با فراگیر شدن موضوع انقلاب صنعتی چهارم و بروز تکنولوژی‌هایی نظیر هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، تحلیل داده، رایانش ابری و ارتقاء سطوح اتوماسیون صنعتی و غیره، بهبودهای شگرفی در فرآیندهای عملیاتی، تجربه‌های ذی‌نفعان و مدل‌های کسب‌وکار قابل دستیابی است. در حالی که فولادسازان بزرگ دنیا پرشتاب در مسیر این تحولات حرکت نموده و اکوسیستم کسب‌وکار خود را به وجود آورده‌اند، ولی فعالان زنجیره فولاد کشورمان، کمتر در این عرصه گام برداشته‌اند. عوامل مختلفی نظیر تحریم‌های اقتصادی، دسترسی به منابع انرژی نسبتا ارزان‌قیمت و فراوان و کمرنگ بودن فرهنگ و مهارت‌های دیجیتالی در صنایع فولادی کشور از جمله دلایل این جاماندگی از قافله تحولات جهانی به شمار می‌آیند. با این حال، شرایط فعلی ایجاب می‌کند که فعالان زنجیره فولاد کشور نیز به سمت تحولات دیجیتال و صنعت نسل چهار گام بردارند. در این میان، شرکت توسعه آهن و فولاد گل‌گهر با بررسی تحولات جهانی و سنجش و ارزیابی بخش‌های مختلف سازمان، تحول دیجیتال را با تدوین سند ره‌نگاشت جامعی آغاز کرده که بر اساس آن، این شرکت تا چشم‌انداز ۱۴۱۰ به شرکتی یکپارچه و هوشمند در کلیه فرآیندها تبدیل می‌شود.
بر اساس گزارش‌های منتشرشده توسط شرکت‌های مشاوره مدیریت، رشد بازار تحول دیجیتال تا سال ۲۰۳۲ در حوزه راهکارهای مربوط به تحلیل داده، رایانش ابری و راهکارهای جامع حدود ۲۰/۸ درصد خواهد بود و اندازه بازار تحول دیجیتال نیز تا همان سال به بیش از ۷ تریلیون دلار می‌رسد. این موضوع، اهمیت روزافزون استفاده از فناوری‌های مرتبط با هوشمندسازی و تحول دیجیتال را نشان می‌دهد. از طرفی، با توجه به کاهش قابل توجه هزینه‌های مربوط به جمع‌آوری، ذخیره و تحلیل داده‌های کلان و بروز فناوری‌هایی همچون اینترنت اشیا، روبات‌های صنعتی، رایانش ابری و سایر فناوری‌های مرتبط با هوشمندسازی، قابلیت خلق ارزش افزوده در کل زنجیره ارزش تولید فولاد افزایش یافته و آینده صنعت فولاد متعلق به شرکت‌هایی است که به استفاده از فناوری‌های مرتبط با انقلاب صنعتی چهارم و هوشمندسازی روی بیاورند؛ بنابراین در راستای حفظ و تثبیت جایگاه شرکت‌های فولادی کشور در بازار جهانی، حرکت این شرکت‌ها به سمت استفاده از فناوری‌های نوین و هوشمندسازی امری اجتناب‌ناپذیر است.
امروزه با توجه به پیشرفت‌های حاصل‌شده در علم و تکنولوژی، امکان استفاده از فناوری‌های نوین و هوشمندسازی در کلیه وجوه عملیاتی زنجیره ارزش تولید فولاد فراهم شده است. استفاده از این فناوری‌ها موجب افزایش بهره‌وری و راندمان تولید، افزایش کیفیت محصول تولیدی، کاهش هزینه‌های زنجیره تامین، بهبود فرآیندها و کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری تجهیزات، کاهش مصرف مواد اولیه و انرژی، کاهش هزینه‌های تولید، افزایش رضایت‌مندی ذی‌نفعان، کاهش هزینه‌های انبارداری، لجستیک و غیره خواهد شد. طبق گزارش شرکت مشاور مدیریت «McKinsey & Company » با پیاده‌سازی برنامه جامع تحول دیجیتال در صنایع فولادی، به‌طور میانگین ۴۰ تا ۵۰ دلار در هر تن شاخص سود عملیاتی بهره‌وری قابل شناسایی است و این موضوع رقابت در صنعت فولاد را به طور چشمگیری تحت‌الشعاع قرار خواهد داد.
دشواری دسترسی به فناوری‌های صنعت نسل ۴.۰
به‌رغم وجود شرکت‌های فولادی متعدد در کشور و راه‌اندازی واحدهای جدید معدنی و صنعتی جدید و همچنین اهمیت و جایگاه ویژه استفاده از فناوری‌های نوین و هوشمندسازی در شرکت‌های فولادی جهان، تاکنون حرکت جدی و جامعی در راستای به کارگیری این فناوری‌ها در خطوط تولید صنایع فولادی کشور صورت نپذیرفته است و اغلب شرکت‌های فعال در زنجیره فولاد که در این مسیر گام برداشته‌اند، تنها در سطح استفاده موردی از تکنولوژی‌ها باقی مانده‌اند. یکی از اصلی‌ترین موانع بر سر راه به‌روزرسانی فناوری‌های صنعت فولاد، عدم دسترسی به شرکت‌های توسعه‌دهنده فناوری‌های دیجیتال جهانی به واسطه تحریم‌های بین‌المللی و عدم امکان همکاری مناسب و در دسترس شرکت‌های ایرانی با آن‌ها است؛ بنابراین ایجاد همکاری مستمر میان شرکت‌های ایرانی و خارجی و اتصال فعالان زنجیره کشور به حلقه تحولات جهانی صنعت فولاد، منجر به کاهش هزینه‌های پیاده‌سازی فناوری‌های جدید می‌شود.
دسترسی به منابع انرژی نسبتا ارزان‌قیمت و فراوان را نیز می‌توان از دیگر دلایل کم‌توجهی به ورود تکنولوژیهای نو به صنعت فولاد تلقی کرد. در واقع تکیه به این مساله که مهمترین مزیت رقابتی این صنعت به شمار می‌آید، با افزایش چشمگیر حاشیه سود شرکت‌های فولادی کشور در مقایسه با سایر شرکت‌های فولادی دنیا همراه است و سودآوری منجر به کاهش انگیزه فعالان صنعت فولاد برای استفاده و به کارگیری فناوری‌های مرتبط با انقلاب صنعتی چهارم و افزایش بهره‌وری آن‌ها می‌شود. حتی در این شرایط، شاید چنین به نظر برسد که برخی از فعالان زنجیره فولاد کشور بدون داشتن دیدگاه و نگرشی بلندمدت به نقش و جایگاه فناوری‌ها و تکنولوژیهای نسل چهارم صنعت به فعالیت خود ادامه می‌دهند. این در حالی است که شرکت‌های فولادی بزرگ دنیا که همواره با معضلات تامین پایدار انرژی و افزایش هزینه‌های آن دست و پنجه نرم می‌کنند، بیش از پیش بر افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های تولید متمرکز می‌شوند و استفاده از تکنولوژیهای جدید در صنعت را در اولویت قرار می‌دهند.
مرجعی کاربردی برای هوشمندسازی
با توجه به نقش و جایگاه تکنولوژیهای نوین و هوشمندسازی در توسعه زنجیره فولاد، تحقیقات و بررسی‌های متعددی برای استفاده از جدیدترین فناوری‌ها انجام شده است. این بررسی‌ها نشان می‌دهند که تدوین سند استراتژی دیجیتال به منظور استفاده از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی در ۸۹ درصد از سازمان‌های پیشرو انجام شده است. با این حال، ۷۵ درصد از کسب‌وکارها در سطح استفاده موردی از تکنولوژیهای جدید باقی مانده‌اند و فقط ۲۵ درصد از کسب‌وکارها به واسطه داشتن یک برنامه جامع از مزایای فناوری‌های نوین و بهره‌وری حاصل از اجرای پروژه‌های دیجیتال بهره‌مند شده‌اند. شرکت توسعه آهن و فولاد گل‌گهر در گام نخست برای ایجاد تحول دیجیتال در مجموعه، بهترین تجارب داخلی و بین‌المللی در این حوزه را بررسی کرده و پس از آنالیز بخش‌های مختلف سازمان و تشکیل کارگروه‌های تخصصی در هر زمینه، نسبت به شناسایی تکنولوژیهای در حال توسعه و فناوری‌های موجود اقدام نموده است. در ادامه، با بررسی‌های فنی و اقتصادی برای ایجاد، پیاده‌سازی و توسعه هر فناوری در کل فرآیندهای تولید، فروش، تامین، منابع انسانی، لجستیک و غیره، نسبت به تدوین سند استراتژی و ره‌نگاشت جامع تحول دیجیتال و هوشمندسازی گام برداشته است. تدوین این سند در حال حاضر جدیدترین اقدام در دستور کار برای استفاده از فناوری‌های جدید و هوشمندسازی شرکت توسعه آهن و فولاد گل‌گهر است. با توجه به مسیر و روندی که برای تدوین سند ره‌نگاشت تحول دیجیتال طی شده، جامعیت آن به گونه‌ای است که می‌توان از این سند به عنوان مرجعی کاربردی در زمینه پیاده‌سازی فناوری‌های نوین و هوشمندسازی مجموعه توسعه آهن و فولاد گل‌گهر استفاده کرد.
به موازات تدوین سند ره‌نگاشت جامع تحول دیجیتال و هوشمندسازی و بررسی‌های انجام‌شده در مجموعه، اجرای چندین پروژه زیرساختی از جمله طراحی و اجرای شبکه جامع جمع‌آوری اطلاعات مربوط به شبکه‌های IT، OT و CCTV، تکمیل هرم اتوماسیون صنعتی و یکپارچه و هوشمندسازی اتوماسیون صنعتی کارخانه‌های موجود در شرکت توسعه آهن و فولاد گل گهر در دستور کار قرار گرفته است. همچنین پروژه‌هایی از قبیل طراحی و اجرای سیستم نظارت تصویری هوشمند، سیستم سلامت، ایمنی و محیط‌زیست هوشمند و غیره در این مجموعه در دست اقدام قرار دارند.
با توجه به اینکه شرکت توسعه آهن و فولاد گل‌گهر در ابتدای سفر تحول دیجیتال خود قرار دارد، انتظار می‌رود که با داشتن برنامه منسجم و انجام دقیق و کامل پروژه‌های تعریف‌شده در سند ره‌نگاشت تا افق سال ۱۴۱۰ ضمن تبدیل شدن به شرکتی هوشمند و یکپارچه، از مزایای دیجیتالی شدن در زمینه افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و بهبود فرآیندهای عملیاتی، فروش، تامین، انبارداری، ایمنی و غیره برخوردار شود.
رضا بهاالدینی
مدیر تحقیقات، نوآوری و هوشمندسازی شرکت توسعه آهن و فولاد گل‌گهر
