برداشت از کتاب«آشنایی با فرآیندهای شیمی آلی برای مدیران پتروپالایشگاهی» به قلم دکتر اسدالله غلام پور، انتشارات کریمخان زند.
فرآورده‌های نفتی موادی بسیار پرکاربرد هستند که در پالایشگاه نفت فرآوری می‌شوند. پالایشگاهها مطابق ترکیب نفت‌خام و درخواست مشتریان می‌توانند فرآورده‌های نفتی را برای کارهای مختلفی فرآوری کنند. بیشترین کاربری فرآورده‌های نفتی در بدست آوردن انرژی از آنهاست. برای مثال مازوت و بنزین، فرآورده‌های هستند که برای بکاربردن انرژی آنها مورد استفاده قرار می‌گیرند. پالایشگاهها همچنین مواد شیمیایی دیگری نیز فرآوری می‌کنند که برخی از آنها فرآیندهای شیمیایی را برای فرآوری پلاستیک و دیگر مواد پرمصرف بکار می‌برند. از آنجا که نفت دارای مقداری گوگرد است، مقدار زیادی گوگرد نیز به عنوان فرآورده نفتی، فرآوری می‌شود. هیدروژن و کربن در شکل کک نفت، هم می‌توانند فرآورده نفتی بحساب آیند. میزان سوددهی یک پالایشگاه، به عوامل زیر بستگی دارد: ۱)قیمت نفت‌خام و در دسترس‌بودن آن، ۲)خصوصیات بازار منطقه‌ای، ۳) ظرفیت فرآیندهای پالایشگاه، ۴) درجه پیچیدگی و کارآیی پالایشگاه.
برای نشان دادن میزان پیچیدگی یک پالایشگاه، از ضریب پیچیدگی نلسون(Nelson Complex Index) استفاده می‌کنند. پالایشگاهها از نظر پیچیدگی به چهار نوع زیر تقسیم می‌شوند:
پالایشگاه ساده(Topping): در این پالایشگاه نفت‌خام توسط تقطیر اتمسفری، تنها به اجزای تشکیل‌دهنده‌اش تبدیل می‌شود. محصول آن نفتا است و بنزین تولید نمی‌کند.
پالایشگاه دارای واحد تقطیر اتمسفری و واحد تغییرشکل(Hydroskimming): این نوع پالایشگاه به واحد تقطیر اتمسفری و واحد تغییر شکل نفتا مجهز است. از نوع ساده پیچیده‌تر است و بنزین تولید می‌کند. اما مقدار زیادی سوخت کم‌ارزش که تقاضا برای آن کم است، نیز تولید می‌کند. ضریب پیچیدگی این پالایشگاه ۲ می‌باشد.
پالایشگاه دارای واحد شکست کاتالیستی(FCC) Fluid Catalytic Cracking: علاوه بر واحدهای ذکر شده در انوع ۱ و ۲، شامل واحد تقطیر خلاء و واحد شکست کاتالیستی (FCC) نیز می‌باشد. این مدل پالایشگاه، نسبت به نوع ۲، یک درجه پیچیدگی بیشتری دارد. تولید نفت کوره در آن کاهش یافته و تبدیل آن به فرآورده‌های تقطیر سبک و میان تقطیر انجام می‌شود. ضریب پیچیدگی این پالایشگاه تا حدود ۵ می‌باشد.
پالایشگاه دارای واحد ککینگ(Delayed Coking):این پالایشگاه مجهز به فرآیند کک‌سازی تاخیری است که قبل از فرآیند شکست کاتالیستی انجام می‌شود. درجه بالای تبدیل نفت کوره به فرآورده‌های تقطیر و کک نفت باعث می‌شود نسبت به انواع قبلی پالایشگاه، بالاترین پیچیدگی را داشته باشد. ضریب پیچیدگی این پالایشگاه بالاتر از ۹ می‌باشد.
متوسط این شاخص در ایران ۵.۷ است. متوسطی که فاصله قابل تامل با شاخص ۱۴ در پالایشگاه های برتر جهان دارد. بین پالایشگاه های ایران، پالایشگاه شازند اراک با شاخص اسمی پیچیدگی نلسون ۹.۴ بالاترین رتبه را دارد و پالایشگاه آبادان با شاخص ۳.۶ کمترین رتبه را دارا می باشد.
پایگاه خبری دنیای سرمایه
